Friedrich Christian Kries (1839) | www.torun.pl

Friedrich Christian Kries
(18.10.1768, Toruń - 29.05.1849, Gotha), nauczyciel, autor popularnych podręczników do nauki matematyki i fizyki.

Honorowy Obywatel Miasta Torunia

Urodzony w Toruniu jako syn Jana Albina Kriesa (1716-1785), profesora, a w latach 1761-1785 rektora gimnazjum toruńskiego. Matką była pochodząca ze znanej i wpływowej toruńskiej rodziny Konstancja Geret. Młody Kries elementarne wykształcenie otrzymał w toruńskim gimnazjum, gdzie szczególnie przykładał się do nauki języków klasycznych. Być może dlatego, że jego ojciec był filologiem klasycznym i historykiem. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął od Wielkanocy 1786 r. studia teologiczne i filologiczne na uniwersytecie w Lipsku. Uczęszczał także na wykłady z filozofii i matematyki. Wiosną 1787 r. przeniósł się na uniwersytet do Getyngi, gdzie spędził 4 miesiące. Zrezygnował całkiem z teologii i poświęcił się studiowaniu przede wszystkim języków klasycznych. Był członkiem seminarium filologicznego prowadzonego przez Heinricha Heynego. Nie zrezygnował jednak z uczęszczania od czasu do czasu na wykłady z filozofii, matematyki i fizyki.

W latach studenckich prawdopodobnie korzystał ze stypendium, które ufundował w lutym 1719 r. ławnik Głównego Miasta Gdańska, z pochodzenia torunianin Marcin Marquard. Warunkiem otrzymania tego stypendium było urodzenie się w Toruniu lub Gdańsku, uczęszczanie do gimnazjum w jednym z tych miast oraz przynależność do kościoła ewangelicko-augsburskiego. Kries spełniał wszystkie te warunki. Rocznie stypendium wynosiło 100 zł polskich.

2 listopada 1789 r. objął stanowisko, słabo zresztą opłacane, młodszego nauczyciela gimnazjum w Gotha. Można dodać, że jego ojcu wielokrotnie proponowano objęcie rektoratu w tym gimnazjum, ale ten wolał pozostać w Toruniu. Młodego Kriesa polecił na tę funkcję Heinrich Heyne, a zastąpił on powołanego na uniwersytet w Jenie Johanna Heinricha Voigta. Mimo niskich zarobków Kries czuł się bardzo dobrze na tym stanowisku i wielokrotnie odmawiał objęcia bardziej intratnych stanowisk w innych miastach. W gimnazjum nauczał matematyki we wszystkich klasach, a fizyki w klasie utworzonej z najlepszych uczniów. Ponadto uczył łaciny, historii, filozofii i języka włoskiego. Z czasem awansował na wyższe stanowiska, a w 1819 r. objął funkcję pierwszego profesora tego gimnazjum. Dodać trzeba, że od 1 kwietnia 1801 r. uczył również matematyki i fizyki w seminarium nauczycielskim. W 1800 r. zaproponowano Kriesowi objęcie rektoratu w gimnazjum toruńskim, ale odmówił. W 1806 r. ożenił się.

2 listopada 1839 r. świętował pięćdziesięciolecie działalności w gimnazjum. Z tej to zapewne okazji rada miejska Torunia nadała mu tegoż dnia honorowe obywatelstwo jako w tym mieście urodzonemu i w którym spędził dzieciństwo i młodość.

Na Wielkanoc roku następnego odszedł z gimnazjum na emeryturę, przy tej okazji nadano mu tytuł radcy dworu. Nie zrezygnował natomiast z nauczania w seminarium nauczycielskim, gdzie uczył aż do śmierci. Przyjaźnił się z tak wybitnymi przedstawicielami nauki i kultury niemieckiej jak Aleksander Humboldt, August Wilhelm Schlegel i Clemens Brentano.

Sławę i uznanie przyniosły mu podręczniki szkolne, które napisał w jasny i klarowny sposób. Wydawane w kilku nakładach, stały się bardzo popularne i funkcjonowały w wielu szkołach. Wymienić przede wszystkim trzeba podręcznik rachunków dla szkół mieszczańskich i wiejskich (Rechenbuch für Bürger- und Landschulen, 1803, 3 wyd. 1827), podręcznik przyrody dla początkujących (Lehrbuch der Naturlehre für Anfänger, 1803, 8 wyd. 1844), podręcznik matematyki (Lehrbuch der reinen Mathematik. Mit Holzschnitten, 1810, 9 wyd. 1862-1864, 2 części) i fizyki (Lehrbuch der Physik für gelehrte Schulen. Mit Holzschnitten, 1806, 5 wyd. 1831) oraz zbiór zadań z fizyki wraz z rozwiązaniami (Sammlung physikalischer Aufgaben nebst ihrer Auflösung, 1843).

Kries był również autorem wielu prac naukowych i popularnonaukowych. Wymienić można pracę o przyczynach trzęsień ziemi oraz wykłady o przyrodzie dla kobiet (Vorlesungen über Naturlehre für Frauenzimmer, 3 t., 1882-1886). Publikował także artykuły w czasopismach naukowych. Od 1787 r. rozpoczął publikowanie recenzji Allgemeine Deutsche Bibliothek, a od 1796 r. naukowe artykuły w "Gothaischen Hof-Kalender" i kilku innych ukazujących się wówczas czasopismach.

Wiele jego prac zostało napisanych przy okazji różnych wydarzeń związanych z życiem gimnazjum, w którym nauczał przez pół wieku. W związku z przekazaniem przez księcia Ernsta II przyrządów do ćwiczeń z fizyki opublikował broszurę, omawiając w niej okoliczności powstania w gimnazjum laboratorium fizycznego oraz cel i zastosowanie ofiarowanych przez księcia przyrządów (Kurze Nachricht von der Entstehung und Beschaffenheit des physikalischen Apparats des Gymnasiums zu Gotha nebst einigen Bemerkungen über Zweck und Gebrauch solcher Apparate überhaupt, 1814).

Był także tłumaczem. Tłumaczył z włoskiego, angielskiego, francuskiego i łaciny. Przełożył na niemiecki m.in. opis podróży Magellana pióra Antoniego Pigaffety (1801).

Opracował: prof. Jacek Wijaczka
Lit.: Schumann, Kries, Friedrich Christian, ABD, t. 17, s. 167-169; S. Salmonowicz, Kries Jan Albin (1716-1785), PSB, t. 15, 1970, s. 308.

>>> Wróć do listy Honorowych Obywateli Miasta Torunia