Tumult toruński – rozruchy z 16 lipca 1724 roku w Toruniu, kiedy  doszło do zamieszek między miejscowymi protestantami a katolikami. Protestanci, sprowokowani przez uczniów jezuickich podczas procesji, zdemolowali kolegium jezuickie. Wobec braku reakcji ze strony miejskich służb porządkowych, sąd kanclerski, inspirowany przez króla Augusta II Mocnego, skazał burmistrza Torunia Jana Gotfryda Rösnera i dziewięciu uczestników tumultu na karę śmierci. Należący do protestantów kościół Marii Panny w Toruniu został oddany bernardynom, a do rady miasta Torunia wprowadzono połowę katolików. Wydarzenia w Toruniu obiegły Europę i stały się pretekstem do kampanii środowisk protestanckich przeciwko Rzeczypospolitej.

Wydarzenia:

• 5-7.12. (czwartek-niedziela) Konferencja naukowa Wokół „Tumultu toruńskiego”. W 300. rocznicę wydarzeń roku 1724. 

  Program:
  5.12. (czwartek), godz. 16.00
  godz. 16.30 otwarcie konferencji
  Stanisław Roszak (Toruń), Od protestu jednostki do buntu społecznego. Uwagi o anatomii tumultu w XVIII wieku
  godz. 17.00 Wojciech Kriegseisen (Warszawa), Klimat wyznaniowy w Rzeczypospolitej po wojnie północnej 
  godz. 17.30 Krzysztof Mikulski (Toruń), Ludność ewangelicka i katolicka w Toruniu w pierwszej połowie XVIII w., stosunki demograficzne i wyznaniowe 
  godz. 18.00 dyskusja
  6.12. (piątek)
  godz. 9.30 Janusz Małłek (Toruń) Kościół Luterański w Toruniu przed 1724 r. 
  godz. 10.00 Tomasz Kempa (Toruń), Konflikt katolików z władzami miasta Torunia w świetle diariuszy sejmowych i akt sejmikowych z pierwszej połowy XVII wieku 
  godz. 10.30 dyskusja
  godz. 11.30 Jerzy Dygdała (Toruń), Tumult toruński z 17 lipca 1724 r. – zdemolowanie jezuickiej szkoły i kolegium. Przebieg wydarzeń 
  godz. 12.00 Urszula Kosińska (Warszawa), Czy w 1725 r. groziła Rzeczypospolitej interwencja zewnętrzna z powodu sprawy toruńskiej? 
  godz. 12.30 dyskusja 
  godz. 14.30 Kazimierz Maliszewski (Toruń), Stosunek Jakuba Kazimierza Rubinkowskiego do tumultu toruńskiego 
  godz. 15.00 Hans-Jürgen Bömelburg (Giessen), Wydarzenia roku 1724 i kronika Davida Brauera: lęki, poczucie zagrożenia, plotki, zdrada... 
  godz. 15.30 dyskusja 
  godz. 16.30 Maciej Ptaszyński (Warszawa), „Das Betrübte Thorn” i europejska tradycja tolerancji
  godz. 17.00 Jacek Kordel (Warszawa), Ikonografia toruńskiej „krwawej łaźni” 
  godz. 17.30 dyskusja
  7.12 (sobota)
  godz. 9.30 Danuta Janicka, Tomasz Kucharski (Toruń), Po tumulcie toruńskim – dochodzenie, proces sądowy, wyrok 
  godz. 10.00 Maciej Stawiski (Toruń) Objęcie Kościoła NMP przez bernardynów w dniu 7 grudnia 1724 r. jako bezpośredni skutek tumultu toruńskiego. Pierwsze lata działalności bernardynów w Toruniu i ich ówczesne miejsce w życiu miasta 
  godz. 10.30 dyskusja 
  godz. 11.30 Agnieszka Wieczorek (Toruń), Obraz tumultu toruńskiego w osiemnastowiecznych kompendiach wiedzy 
  godz. 12.00 Grzegorz Michalak, Echa Sprawy toruńskiej z roku 1724 w historiografii rzymskokatolickiej i ewangelickiej na przykładzie publikacji ks. Stanisława Kujota i ks. Woldemara Gastparego 
  godz. 12.30 dyskusja, podsumowanie obrad
  Miejsce: Sala Kolumnowa TNT, ul. Wysoka 16 (wejście od ul. Dominikańskiej) wstęp wolny

  7.12. (sobota)

• godz. 16.00 wernisaż wystawy Krwawy sąd. Toruńska sprawa z 1724 roku
  Wystawa czynna do 13.04,2025. Opis w dziale „Muzea”
  Miejsce: Muzeum Historii Torunia w Domu Eskenów
• godz. 17.00 Zraniony Toruń
  Uroczystość upamiętniająca wydarzenia z 1724 r. – słynny tumult toruński i egzekucję wydanego w jego sprawie wyroku, który doprowadził m.in. do ścięcia burmistrza Jana Gotfryda Roesnera. W programie prelekcje historyczne profesorów Hansa-Jürgena Bömmelburga, Krzysztofa Mikulskiego i Piotra Bireckiego oraz recital muzyki barokowej w wykonaniu Bydgoszcz Barok Ensemble (utwory J. S. Bacha, J. Ch. Bacha i D. Buxtehudego). 
  Miejsce: Ratusz Staromiejski. Wstęp wolny
   
• 8.12. (niedziela), godz. 16.00 Wieczór Toruński – Spacer śladami krwawego sądu z 1724 roku
  Spacer z latarniami i historycznymi postaciami sprzed 300 lat szlakiem miejsc i osób związanych z egzekucją surowego wyroku w sprawie głośnego tumultu toruńskiego z 1724 roku. Przewodnik: dr Michał Targowski. 
  Miejsce spotkania: przed Muzeum Diecezjalnym (ul. Żeglarska). Udział bezpłatny
• 11.12. (środa), godz. 17.30 Wieczór Toruński - Flisacy, sternicy i szyprowie w sztuce dawnego Torunia 
  Spotkanie z dr Katarzyną Krupską-Łyczak poświęcone wizerunkom „ludzi Wisły”, zachowanym na dziełach sztuki powstałych w Toruniu w okresie nowożytnym. Podczas prelekcji przyjrzymy się obrazom, plakietkom wotywnym, odciskom pieczęci i płaskorzeźbom z XVII-XIX wieku, na których przedstawiono toruńskich flisaków i sterników oraz – znacznie rzadziej - szyprów i robotników portowych. Dr Katarzyna Krupska-Łyczak jest historyczką sztuki pracującą w Katedrze Historii Sztuki i Kultury UMK.
  Miejsce: Muzeum Diecezjalne. Wstęp wolny

Pozostali organizatorzy wydarzeń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Muzeum Okręgowe w Toruniu, Muzeum Diecezjalne w Toruniu, Instytut Historii i Archiwistyki UMK