„(…) Uznanie dobroci toruńskich pierników łączy się z podziwem wytwornych artystycznych ich form, wraz z słodkim zapachem bije od nich miły wdzięk przeszłości. Ze starych drewnianych form wybiega wciąż na świat nowy korowód miniaturowych osóbek, odzianych w bogate, pompatyczne szaty: królowie, święci, bogowie, rycerze, damy, żołnierze. (…) Formy nigdy nie traciły na aktualności (…)”

Słowa Stanisława Dąbrowskiego, pierwszego badacza i inwentaryzatora form piernikarskich Torunia pozostają aktualne także i dzisiaj. Klocki piernikarskie – jeden z najważniejszych elementów historii i kultury Torunia, w równej mierze co najlepsze składniki piernikowego ciasta, decydujące o smaku i jakości toruńskich smakołyków, wpływały zasadniczo na ich wartość, decydując o artystycznym wyrazie i pięknych, wysublimowanych dekoracjach korzennych specjałów.

Zbiór drewnianych form do kształtowania pierników zajmuje poczesne miejsce wśród eksponatów Muzeum Okręgowego w Toruniu i niewątpliwie jest jednym z najświetniejszych tego typu w polskich muzeach. Od momentu pierwszych udokumentowanych zakupów w 1908 roku – obserwujemy stały i systematyczny jego rozwój. Kolejno i regularnie pozyskiwane nabytki świadczą o planowym i ukierunkowanym tworzeniu przemyślanej kolekcji, prezentującej zarówno szerokie spektrum dziejów piernikarstwa w Toruniu i na Pomorzu, jak też bogactwo ikonograficzne piernikowych motywów. Zbiór drewnianych form do pierników jest nie tylko przypomnieniem najlepszych kart z dziejów toruńskiego rzemiosła – zarówno piernikarskiego, jak i snycerskiego – stanowi także bezcenne źródło ikonograficzne związane z historią dawnego Torunia. „(…) Bezimienna sztuka piernikarska, oparta o snycerkę a pozostająca w ścisłym związku ze sztuką przedstawieniową, stała się jakby synonimem Torunia (…)” , a „kunszt rzeźbienia form piernikowych rozwinął się w Toruniu na skalę naprawdę europejską, przewyższając pod tym względem wszystkie inne polskie ośrodki.”

W 2019 roku piernikarskie formy, będące w zasobach Działu Sztuki Polskiej i Europejskiej oraz Działu Historii Toruńskiego Piernikarstwa, ponownie zostały poddane analizie. Po raz kolejny podjęto próbę usystematyzowania wiedzy i zaprezentowania najnowszego stanu badań dotyczących form gromadzonych od ponad 100 lat w Muzeum Okręgowym w Toruniu. Pomimo piernikowych korzeni Torunia i świadomości znaczenia rzemiosła piernikarskiego w dziejach miasta, kolekcja z toruńskiego muzeum nigdy wcześniej nie stała się odrębnym przedmiotem badań, ani głównym tematem przygotowywanych wystaw. Formy do pierników prezentowane były co prawda na muzealnych ekspozycjach wielokrotnie, jednak zawsze przy okazji i w kontekście rzemiosła piernikarskiego, pierników i technologii ich powstawania. Niemal od samego początku stanowiły także jeden z najważniejszych aspektów świadczących o dziejach Torunia. Autorzy obecnie realizowanej ekspozycji proponują nieco inne spojrzenie na piernikarskie formy – jako odrębne dzieła sztuki – artystyczne, mistrzowsko rzeźbione przedstawienia kunsztu snycerskiego i rzeźbiarskiego. Każda z form zadziwia bowiem i „(…) zaskakuje – jeżeli już nie całością, to szczegółem, sposobem potraktowania detalu, zmysłem przestrzeni, i nieomylną intuicją przewidywania. (…)”

Ekspozycji, za której oprawę plastyczną odpowiedzialny jest artysta-plastyk – Jacek Nawrocki, towarzyszy bogato ilustrowany katalog, prezentujący bogactwo toruńskiej kolekcji. Doskonałej jakości dokumentację fotograficzną, pozwalającą w pełni dostrzec misterne linie i subtelny rzeźbiarski detal, przygotował Krzysztof Deczyński (Pracownia Fotograficzna Muzeum Okręgowego w Toruniu). Publikację uzupełniają artykuły na temat historii i kształtowania się muzealnej kolekcji oraz piernikarskich dziejów Torunia. Zaproszeni do współpracy specjaliści wzbogacili wydawnictwo o pakiet informacji na temat technologii pracy z drewnem i warsztatu rzeźbiarza oraz o rzadko podejmowany wątek piernika odpustowego.

Małgorzata Mikulska-Wernerowicz